دسترسی آزاد (Open Access) یک جنبش آکادمیک وسیع جهانی است که هدف آن دسترسی رایگان و آزاد آنلاین به اطلاعات آکادمیک، مانند نشریه‌ها و داده‌ها به گونه‌ای است که همه بتوانند بخوانند، دانلود، کپی، پخش، پرینت، جستجوی اطلاعات و جستجوی درون-متنی کنند، یا از اطلاعات در آموزش یا راه‌های دیگر در چارچوب توافق‌های قانونی استفاده کنند. به این گونه از چرخش اطلاعات دسترسی آزاد می‌گویند چون هیچگونه موانع مالی، حقوقی یا فنی وجود ندارند.
در پایه‌ای ترین حالت دسترسی آزاد نشریه‌ها به صورت رایگان و آنلاین برای همه بدون هیچ هزینه‌ای و با محدودیت‌های کم قابل دسترسی هستند. توزیع بدون محدودیت پژوهش مهم است؛ مخصوصا برای محققان (زیرا کارشان توسط افراد بیشتری دیده می‌شود)، خوانندگان (زیرا آنها می‌توانند به آخرین کارها در حوزه‌شان دسترسی داشته باشند و با آن کار کنند) و سرمایه‌گذاران (زیرا کاری که آنها برایش سرمایه‌گذاری می‌کنند تاثیر وسیع‌تری دارد و مخاطبان بیشتری پیدا می‌کند).
دسترسی آزاد همچنین نامی برای مدل جدیدی از کسب و کار انتشارات آکادمیک است که اطلاعات پژوهش موجود برای خوانندگان را بدون هیچ هزینه‌ای در اختیارشان قرار می‌دهد. این مدل با مدل عضویت که در آن خوانندگان به اطلاعات پژوهشی، معمولا از طریق یک کتابخانه، با پرداخت حق عضویت دسترسی دارند، در تقابل است.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های دسترسی آزاد بالا بردن میزان دیده شدن و استفاده از نتایج پژوهش‌های آکادمیک است. انتقادهایی نیز وجود دارند که کیفیت نیازمند تلاش بیشتر است.
اصول دسترسی آزاد در بیانیه برلین درباره دسترسی آزاد به دانش در علوم و انسان‌شناسی (2003) شکل گرفت. این بیانیه توسط عده زیادی از سازمان‌های بین‌المللی پژوهشی آکادمیک، از جمله دانشگاه‌های هلندی و سازمان‌های پژوهشی به امضا رسید.
دو راه برای رسیدن به دسترسی آزاد وجود دارد:
- از طریق راه طلایی: نشر از طریق پایگاه‌های ناشر، در ژورنال‌های دسترسی آزاد. این راه در بیشتر مواقع رایگان است. هزینه‌های نشر که به عنوان هزینه‌های پردازش مقاله (APCs) شناخته می‌شوند توسط محقق یا موسسه وی پرداخت می‌شود. برخی سازمان‌ها که از پژوهش‌های آکادمیک حمایت مالی می‌کنند، حس می‌کنند که دسترسی آزاد مهم است و آنها حاضراند هزینه‌ها را خود پوشش دهند. فهرستی از ژورنال‌های دسترسی آزاد که به صورت جهانی قابل دسترسی هستند در وبسایت DOAJ پیدا می‌شوند.
- از طریق راه سبز: متن کامل انتشارات‌های آکادمیک در آرشیو نگهداری می‌شوند؛ یک پایگاه داده‌ای با دسترسی عمومی که توسط یک سازمان پژوهشی مدیریت می‌شود. شما می‌توانید آرشیو‌های هلندی را از طریق NARCIS، پرتال هلندی اطلاعات پژوهشی پیدا کنید.
برچسب‌ها: